Toplumsal cinsiyet, barış ve güvenlik birbiriyle bağlantılı unsurlardır ve birlikte çatışma çözümü ve barışın inşasına yönelik daha kapsamlı bir yaklaşım oluştururlar. Özellikle kadınlar hem çatışma hem de çatışma sonrası ortamlarda barış yapıcı, barış inşa edici ve barışı koruyucu olarak önemli roller oynamakta ve bu roller barış ve güvenliğin tesisine katkı sağlamaktadır.
Barışın sağlanması hususunda kadınlar, birçok çatışma bölgesinde etkili barış yapıcılar ve arabulucular olarak ortaya çıkmıştır. Müzakerelere genellikle farklı bir bakış açısı getirirler ve çatışan taraflar arasında güven inşa etme konusunda önemli bir yeteneğe sahiptirler. Örneğin, Leymah Gbowee’nin Liberya’daki çabaları İkinci Liberya İç Savaşı’nın sona ermesinde önemli bir rol oynamıştır. Gbowee, bu çabaları nedeniyle 2011 yılında Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştür. Kadınlar sıklıkla tabandan gelen barış inşası çabalarına katılırlar. Çalışmaları, topluluk düzeyinde diyalog, uzlaşma ve çatışma çözümünü teşvik etmeyi içerir. Gbowee gibi kadınların öncülük ettiği Liberyalı Kadınlar Barış İçin Kitlesel Eylem Hareketi bu yaklaşımı örneklemektedir.
Barışın inşası konusunda ise çatışma sonrası ortamlarda kadınlar toplumların yeniden inşasına aktif olarak katkıda bulunurlar. Ekonomik, sosyal ve siyasi iyileşme sürecine dahil olarak altyapı ve kurumların yeniden inşasına yardımcı olurlar. Ruanda’da kadınlar 1994 soykırımından sonra ülkenin toparlanmasında önemli bir rol oynamıştır. Kadınlar sosyal yapıların ve toplumsal uyumun yeniden inşasında kilit roller oynamıştır. Toplumdaki uzlaşma çabalarını başlatmış, diyaloğu teşvik etmiş ve soykırımdan etkilenen bireyler ve topluluklar arasında iyileşmeyi desteklemişlerdir. Ekonomik rehabilitasyon ve geçim kaynaklarının restorasyonunda aktif rol almışlardır. Birçoğu ülke ekonomisini yeniden inşa etmek için girişimcilik ve tarımsal faaliyetlerde bulunmuş ve genellikle ailelerinin geçimini sağlayan birincil kişiler haline gelmişlerdir. Soykırım sırasında işlenen suçların ele alınması için adaletin savunulmasında ve yasal reformların desteklenmesinde de etkili olmuşlardır. Hakikat ve uzlaşma süreçlerine aktif olarak katılmış, hesap verebilirlik arayışında bulunmuş ve uzlaşmayı teşvik etmişlerdir. Kadınların öncülük ettiği toplumsal kalkınma projeleri ve sağlık girişimleri yaygınlaşmıştır. Aynı zamanda eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerin desteklenmesinde rol oynayarak toplumsal yapıların yeniden inşasına katkıda bulunmuşlardır.
Kadınların çatışma sonrası ortamlarda insan hakları ve sosyal adalet savunuculuğunda da ön saflarda yer aldıkları, sıklıkla insan haklarını koruyan yasal çerçevelerin ve kurumların oluşturulmasına katkıda bulundukları görülmektedir. Örneğin, Kolombiya’daki kadın aktivistler onlarca yıl süren çatışmaların ardından 2010’lu yıllarda adalet ve uzlaşmanın sağlanmasında etkili olmuşlardır.
Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia (FARC) ordusunun eski bir savaşçısı ve 2018-2022 yılları arasında Senato’nun bir üyesi olan Victoria Sandino, Kolombiya’da 2016 yılında imzalanan barış anlaşması için müzakereler başladığında masada bulunan tek kadın olmuştur. Kadınların barış sürecine esaslı katılımını yüksek sesle savunan feminist aktörlerden diğeri ise, barış anlaşmasının kapsayıcılığına katkıda bulunan Kolombiyalı feminist bir örgüt olan Sisma Mujer‘dir. Sandino, Mejíá ve diğerleri, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) Kadın, Barış ve Güvenlik konusunda mihenk taşı olarak anılan 1325 sayılı kararına dayanarak, kadınların da görüşmelere dahil edilmesi için hükümete ve FARC’a baskı yapmaya başlamıştır. İlk başarı, iki kadının daha, Nigeria Rentería ve María Paulina Riveros’un müzakereci olarak Sandino’ya katılmak üzere masaya çağrılması olmuştur. Kısa bir süre sonra ise Toplumsal Cinsiyet Alt Komitesi kuruldu.
Barışın korunması bağlamında kadınlar, dünyanın dört bir yanındaki barışı koruma misyonlarında görev yapmaktadır. Kadınların katılımı, başta kadınlar ve çocuklar olmak üzere yerel halkla güven tesis edilmesine ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin ele alınmasına yardımcı olmaktadır. BM Güvenlik Konseyi’nin 1325 sayılı kararı kadınların barışı koruma misyonlarına katılımının arttırılması çağrısında bulunmakta ve kadınların katkılarını vurgulamaktadır. Kadınlar ayrıca altta yatan sosyal, ekonomik ve siyasi şikayetleri ele alarak çatışmaların önlenmesinde de önemli rol oynarlar. Çatışma eğilimli bölgelerdeki varlıklarının şiddeti caydırmaya ve diyalog ve çözüm için alan yaratmaya yardımcı olduğu da gözlenmiştir.
Kadınların barışın desteklenmesindeki rolleri, kalıcı güvenlik ve istikrarın inşası için elzemdir. Özgün bakış açıları, müzakere becerileri ve insan haklarına bağlılıkları onları değişimin güçlü aktörleri haline getirmektedir. Kadınlar barış yapıcılar, barışı inşa edenler ve barışı koruyanlar olarak hareket ederek çatışmaların çözümüne, toplumların yeniden inşasına ve gelecekteki şiddetin önlenmesine önemli ölçüde katkıda bulunurlar. Kadınların barış ve güvenlik alanındaki rollerinin tanınması ve desteklenmesi sadece bir toplumsal cinsiyet eşitliği meselesi değil, aynı zamanda dünya barış ve istikrarın sağlanması için temel bir gerekliliktir.
Kaynakça
Adjei, M., “Ending Civil War through Nonviolent Resistance: The Women of Liberia Mass Action for Peace Movement”, Journal of International Women Studies, Cilt 22 (9), 2021, ss. 19-25.
Hunt, S. Rwandan Women Rising, Durham, Duke University Press, 2017.
“Leymah Gbowee”, The Nobel Prize, 2011, https://www.nobelprize.org/prizes/peace/2011/gbowee/facts/.
Powley, E., “Rwanda: The Impact of Women Legislators on Policy Outcomes Affecting Children and Families”, The State of the World’s Children 2007, 2006, https://www.peacewomen.org/assets/file/Resources/UN/polpart_impactwomenlegislators_unicef_dec2006.pdf.
“Profile: Leymah Gbowee – Liberia’s ‘peace warrior’”, BBC News, 7 Ekim 2011, https://www.bbc.com/news/world-africa-15215312.
Resolution No: 1325, United Nations Security Council, 2000.
Ruiz-Navarro, C., “A Feminist Peace in Colombia?”, Heinrich Böll Stiftung, 14 Şubat 2019, https://www.boell.de/en/2019/02/14/feminist-peace.
“Sisma Mujer”, https://sismamujer.org/.
Women, War, Peace: The Independent Experts’ Assessment on the Impact of Armed Conflict on Women and Women’s Role in Peace-Building (Progress of the World’s Women 2002, Vol. 1), 2002, https://www.unwomen.org/en/digital-library/publications/2002/1/women-war-peace-the-independent-experts-assessment-on-the-impact-of-armed-conflict-on-women-and-women-s-role-in-peace-building-progress-of-the-world-s-women-2002-vol-1.
Ek Okumalar
Olsson, L., ve T. I. Gizelis (der.), Gender, Peace and Security: Implementing UN Security Council Resolution 1325, Oxon, Routledge, 2015.
Davies, S. E. ve J. True (der.), The Oxford Handbook of Women, Peace, and Security. Oxford, Oxford University Press, 2018.
Tartışma Soruları
Kadınlar, barışın sağlanması hususunda hangi görevleri alırlar?
Kadınlar, barışın inşası hususunda hangi görevleri alırlar?
Kadınlar, barışın korunması hususunda hangi görevleri alırlar?